پرسش شما، پاسخ موعود
یکی از خوانندگان گرامی موعود، این سؤال را پرسیدهاند که، آیا نام مبارك حضرت مهدي(ع) در قرآن کریم ذکر شده است؟ و
در ادامه خواستهاند بدانند که چه آیاتی مربوط به آن امام(ع) میباشد؟ در پاسخ این دوست عزیزمان باید بگوییم که، اولًا: صرف
وجود نام مبارك آن بزرگوار در متن آیات شریفۀ قرآن، دلالت بر امامت یا دیگر ویژگیهاي والاي امام(ع) نمیباشد، زیرا تمام
نامهایی که در این کتاب شریف ذکر شده است، در یک مرتبه از علو و منزلت قدر صاحبان آنها نیست، بلکه همانطور که واقفید،
دایرة این نامها از دورترین موجودات نسبت به خداي تعالی (یعنی شیطان رانده و لعنت شده) تا مقربترین و نزدیکترین بندگان
او را که همان اسماء حسناي پروردگار (مانند: رسول گرامیاش(ص)) باشند، دربرگرفته است. دربارة وجود با عظمت امام
غایب(ع)، هرچند به نام ایشان به شکل لفظی تصریح نشده است، اما آیات مختلفی از کلام الله مجید حول امامت و ولایت (به طور
کلی) و نیز حول منجی موعود بشریت و قیام ایشان، تفسیر و تأویل گردیده است که از میان آنها بعضی با صراحت بیشتري در این
باره سخن گفته است. مطابق روایات اهل بیت(ع)، تاکنون بیش از 140 آیه از ایات نورانی قرآن، بنا به نقل تشیع و تسنن، به وجود
شریف امام زمان(ع) تأویل گردیده است، که از آن جمله، علامه مجلسی بیش از 70 آیۀ کریمه را با استناد به روایات دربارة ظهور
آخرین حجت حیّ پروردگار، نقل نموده است. همچنین علماي دیگري نظیر: علامه بحرانی، سید صادق شیرازي، علیاکبر
مهديپور، خادمی شیرازي و ... در آثار ارزشمندي مانند: تفسیر البرهان و المحجّ ۀ فی ما نزل فی القائم الحجّ ۀ (که توسط سید
مهدي حائري قزوینی با عنوان: سیماي حضرت مهدي(ع) در قرآن، به فارسی برگردانده شده است.)؛ المهديّ فی القرآن (که با
عنوان: موعود قرآن به فارسی ترجمه شده ست)؛ سیماي امام زمان(ع) در قرآن و ... به بررسی این آیات اقدام نمودهاند. دسته بندي
آیات موعود در قرآن 1. این آیات را میتوان به چند دسته تقسیم بندي کرد؛ دستهاي از آیاتی که به وجود امام مهدي(ع) تأویل
صفحه 60 از 67
گردیده است، به وصف آن بزرگوار و بیان جایگاه تکوینی و تشریعیشان در عالم هستی اشاره دارند: مانند اینکه امام مهدي(ع)،
عالم است که ایمان به آن، شرط ورود در حلقۀ اهل ایمان میباشد. 1 از جمله اوصاف دیگري که در آیات قرآن، در « غیب »
خصوص معرفی امام عصر(ع) آمده است، عبارتند از : ماء معین 2 (آب گوارا)، رفیق نیکو، 3 حق، 4 غیب مورد انتظار خداوند که
مؤمنان نیز به انتظار براي اوامر شدهاند، 5 قرآن عظیم، 6 ولیّ کسی که مظلومانه شهید شد، 7 صراط السّويّ (راه میانه)، 8 کسی که
خود و یارانش أولی بأس شدید (داراي قوت رزمآوري) باشند، 9 نور خداوند که هرکه را بخواهد به وسیله آن هدایت مینماید 10
و نور پروردگار که زمین را به وسیلۀ آن نورانی خواهدکرد، 11 انسان مضطرّي که هنگامیکه دعا نماید مستجاب گردد، 12 ستارة
پنهان شده (الخنّس) 13 ، برخی از آسمان، 14 تجلیبخش روز، 15 مطلع فجر (سپیدة پگاه)، 16 داراي دین قیمّه (استوار)، 17 باطل
کنندة باطل، 18 فتح و نصرت پروردگار، 19 آیت و نشانۀ خداوند، 20 کسی که یارانش را بندگان شایستۀ پروردگار تشکیل
میدهند، 21 آنکه به سبقت گرفتن براي پیروي و اطاعتش امر شده است 22 و... . 2. بخش دیگري از آیات موعود در قرآن، به
حتمی بودن ظهور امام(ع) و قطعی بودن انتقام از ظالمان و ستمپیشگان و استقرار حاکمیت صالحان و شایستگان بر عرصۀ گیتی
اختصاص دارد. هرچند، بیان تفصیلی و دلالات آنها بر طبق روایات نقل شده، مجال مبسوطی را طلب میکند و از حوصلۀ این
نوشتار، خارج است، اما مناسب است که براي نمونه به چند آیۀ معروف از این دسته عنایت داشته باشیم. در آیات شریفۀ زیر؛ وعد
الله الذّین آمنوا منکم و عملوا الصّالحات لیستخلفنهّم فی الأرض کما استخلف الّذین من قبلهم و لیمکّننّ لهم دینهم الذّي ارتضی لهم
و لیبدلنهّم من بعد خوفهم أمناً یعبدونی لایشرکون بی شیئاً. 23 خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و عمل صالح انجام
دادهاند، وعده فرموده که در زمین خلافت دهد، چنانکه امم صالح پیامبران گذشته را جانشین پیشینیان خود ساخت و دین پسندیدة
آنان را بر همه جا مسلّط و نافذ گرداند، و بر همۀ مؤمنان پس از ترس و هراس از دشمنان، ایمنی حاصل عطا فرماید که مرا عبادت
کرده، هیچ به من شرك نورزند. و امام صادق(ع) فرمودند: [بخش نخست آیه] دربارة علی بن ابیطالب و امامان از فرزندان ایشان
نازل گشته است و منظور از [بخش پایانی آیه] ظهور قائم(ع) میباشد. 24 همچنین خداوند متعال در آیۀ دیگري حتمیت ظهور
کامل و جامع دین خویش بر تمام ادیان و فرق بر سراسر عالم را بیان فرموده است: هو الذّین أرسل رسوله بالهدي و دین الحقّ
لیظهره علی الدّین کلّه و لوکره المشرکون. 25 او [خدایی] است که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه دین [ها]
آشکار سازد، هرچند که مشرکان این امر را اکراه دارند. حضرت امام صادق(ع) دربارة این آیه فرمودند: به خدا سوگند تأویل آن
هنوز نازل نشده و تأویل آن نازل نخواهد شد تا اینکه قائم(ع) خروج نماید، پس چون قائم(ع) خروج نماید، هیچ کافري به خداوند
عظیم، و هیچ مشرکی به امامت باقی نماند مگر اینکه خروج او را اکراه دارد، تا اینکه اگر کافر یا مشرکی در دل سنگی [مخفی]
باشد، آن سنگ [به زبان آمده] خواهد گفت: اي مؤمن، در شکم من کافري هست، مرا بشکن و او را به قتل برسان. 26 این آیه 27 و
نظیر این روایت در تأویل آن در سورة دیگري از قرآن کریم نیز بنا به مقتضی آمده است. 28 همچنین فرموده است: و نرید أن نمنّ
علی الّذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمّۀً و نجعلهم الوارثین و نري فرعون و هامان و جنودهما منهم ماکانوا یحذرون. 29 و ما
اراده کردیم بر آنانکه در زمین مستضعف شدند منت گذاریم و آنان را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم؛ و به فرعون و هامان و
لشکریانشان، آنچه را از آن بیمناكاند نشان دهیم. از حضرات امام باقر و امام صادق(ع) روایت شده است که فرمودند: فرعون و
هامان در اینجا، دو شخص از جباران قریش میباشند، خداوند تعالی آندو را هنگام قیام قائم آل محمد(ع) در آخر الزمان زنده
خواهد ساخت و به خاطر آنچه در گذشته مرتکب شدهاند از آنها انتقام خواهدگرفت. روایات بسیاري علاوه بر این روایت، بر نزول
این ایه در شأن امام مهدي و حکومت امامان اهل بیت(ع) پس از رجعت به دنیا، دلالت دارند. 30 سلمان(ره) نیز در روایتی بلند از
رسول گرامی خدا(ص) نقل کرده است که فرمودند: ... سوگند به خداوندي که مرا به حق فرستاد، من و علی و فاطمه و حسن و
حسین و آن نُه تن [معصومین](ع) و هرکسی که از ما [و باما] است و در راه ما ستم دیده [حضور خواهد داشت] به خدا قسم که
صفحه 61 از 67
ابلیس [براي مقابله با حضرت قائم(ع)] لشکریانش را جمع میسازد و تمامی آنانکه ایمانشان خالص بوده و نیز همۀ کافران حقیقی
جمع میگردند تا از یکدیگر قصاص کشند و خونخواهی کنند، و پروردگار تو بر احدي ظلم نمیکند، و تأویل این آیه تحقق
آنرا پس » 33،« همانا آن برحق است » 32،« وعدهاي که به حق، برگردن خداوند است » : مییابد. 31 و آیات دیگري که با عباراتی نظیر
35 و نظایر این تعابیر از حتمی بودن ظهور امام زمان(ع) یاد شده « آن زمان آمدنی است » 34،« از مصحف، در زبور نیز ثبت کردهایم
است. 3. سومین بخش از آیات موعود در قرآن، آیاتی میباشند که طی آنها، خداوند متعال به بیان شرایط دشوار روز میعاد و قیام
موعود براي منکران و کسانیکه تا آن هنگام ایمان نیاوردهاند پرداخته است و اهل کفر را انذاري شدید داده است. از جمله، با این
پس آنان را به روزهاي خدا یادآور » : تعابیر و الفاظ، لحظات آن روز وصف شده است: 3 1. روز خدا: خداوند متعال میفرماید
37.« ایام الله سه تاست: روزي که حضرت قائم(ع) بپاخیزد، و روز رجعت، و روز قیامت » : 36 حضرت امام باقر(ع) فرمودند .« باش
38 اسحاق بن عمار .«. البته تو از مهلت شدگانی، تا روز وقت معین شده » : 3 2. روز هنگام معین شده: خداوند به شیطان میفرماید
وقت معلوم، » : میگوید: از حضرت امام صادق(ع) دربارة گفتۀ ابلیس پرسیدم، که آن چه روزي خواهد بود، آن حضرت فرمودند
روز قیام قائم آل محمد(ع) است، هرگاه خداوند او را برانگیزد در مسجد کوفه که ابلیس میآید در حالی که بر زانوهایش راه
میرود و میگوید: اي واي از این روزگار، آنگاه از پیشانیش گرفته شده، گردنش زده میشود. آن هنگام، روز وقت معلوم
39 روایت دیگري نیز دربارة تفسیر این آیه ذکر شده است که در آن هنگام، رسول خدا(ص) او را گردن خواهند زد. 40 «. است
41«. خوبها از میان خود اختلاف کنند، پس واي بر کافران از مشاهدة روزي بزرگ » : 3 3. روزي بزرگ: خداوند میفرماید
حضرت امام باقر(ع) طی حدیثی طولانی ذیل این آیه شریفه، دربارة علایم ظهور و جنگهایی که واقع خواهد شد، در پایان آن با
اشاره به شورش سفیانی علیه حضرت قائم(ع)، میفرمایند: ... پس هرگاه دیدي تركها از آن (دمشق) گذشتند و تركها پیشروي
کردند تا اینکه در جزیره فرود آمدند، و رومیان پیش آمدند تا اینکه در رمله فرود آیند، و آن سالی است که در هریک از
سرزمینهاي عرب اختلاف خواهد بود، و به راستی که اهل شام بر سر پرچم اختلاف پیدا میکنند: اصهب و ابقع و سفیانی با بنی
ذنب الحمار از قبیلۀ مضر اختلاف کنند و ... پس مردي از بنی ذنب الحمار به دمشق آید و با همراهانش چنان کشته شوند که کسی
3 4. روزي که صیحۀ (آسمانی) را بشنوند: را آنطور نکشته باشند، و این است [معناي] آیهاي که خداوند تبارك و تعالی فرمود. 42
43 حضرت امام صادق(ع) «. و روزي که آن صیحه را به حق بشنوند، آن هنگام، روز خروج است » : خداوند متعال میفرماید
3 5. روزي که منادي حق، از جاي 44«. به نام قائم(ع) از سوي آسمان [صیحهاي داده شود] و آن، روز خروج است » : فرمودند
منادي صیحۀ حضرت قائم و نام پدرش(ع) را ندا » : نزدیکی ندا کند: 45 حضرت امام صادق(ع) دربارة این آیه و آیۀ قبل میفرمایند
بگو در روز پیروزي، ایمان کسانی که کفر ورزیدند، سودي به حالشان » : 3 6. روز پیروزي: خداوند متعال میفرماید 46«. میدهد
آن (روز پیروزي) روزي است که دنیا بر روي » : 47 حضرت امام صادق(ع) میفرمایند «. نخواهد داشت، و مهلت داده نخواهند شد
حضرت قائم(ع) گشوده میشود، و کسی که پیش از آن هنگام، مؤمن نبوده و بعداز این فتح یقین پیدا کند، ایمانش نفعی به حالش
نخواهد داشت، ولی هرکه پیش از آن ایمان داشته و منتظر ظهورش بوده، ایمانش برایش سودمند خواهد بود و خداوند مقام و
3 7. روزي که بعضی از نشانههاي پروردگارت فرا رسد: خداوند متعال 48.«... شأنش را نزد امام قائم(ع) بزرگ خواهد ساخت و
روزي که بعضی از نشانههاي پروردگارت فرارسد، هیچ کس را ایمان نفع نبخشد، در صورتی که از پیش ایمان نیاورده » : میفرماید
49 از امام صادق(ع) روایت شده «. و یا در ایمان خود کسب خیر و سعادت نکرده باشد، بگو شما منتظر باشید، ما نیز منتظر هستیم
آیات) همان امامان هستند، و آیهاي که مورد انتظار است، قائم(ع) میباشد، پس در آن روز کسانی که پیش از قیام او )» : است که
3 8. روزي که 50«. به وسیلۀ شمشیر ایمان نداشتهاند را ایمان سودي نبخشد، هرچند به امامان دیگر از پدران او(ع) ایمان داشته باشد
آیا [کافران منکران آیات خداوند چه چیزي را انتظار میکشند؟] جز رسیدن روز » : تأویل آن (قرآن) فرا رسد: خداوند میفرماید
صفحه 62 از 67
این از آیاتی است که تأویل آنها، بعداز تنزیلشان میباشد. آن [روز » : تأویل آن [قرآن] را؟ 51 حضرت امام صادق(ع) میفرمایند
روزي که بر کافران سخت » 53 و « روز یأس کافران » : 52 علاوه بر موارد ذکر شده با تعبیرهاي .« تأویل] در حضرت قائم(ع) است
54 نیز از آن روز نام برده شده است. همچنین از آن حادثۀ موعود، یعنی ظهور امام عصر(ع)، با تعابیر زیر نیز یاد شده « خواهد بود
آیا [کافران] ساعت مرا انتظار میکشند که به ناگاه براي ایشان فرا » : است: 3 9. ساعت: خداوند متعال در سورة زخرف فرموده است
آیا جز این انتظار دارند که آن ساعت، به ناگاه » : 55 و در سورة محمد(ص) نیز میفرماید «. رسد، در حالی که بیخبر و غافل باشند
56«. براي آنان فرارسد [درحالی] که شرایط و نشانههاي آن آمده، و پس از آمدن آن، دیگر تذکر دادن چه سودي به حالشان دارد
همچنین در آیات دیگري، این لحظۀ شناخته شده ذکر شده است. حضرت امام صادق(ع) در خصوص آن میفرمایند: حاشا که
از تو » : است که خداوند متعال فرموده است « ساعت » خداوند، براي آن [ظهور قائم(ع)] وقتی تعیین فرماید؛ زیرا که او همان
میپرسند هنگام ساعت را که چه وقت خواهد بود، بگو البته علم آن نزد پروردگار من است. کسی جز او، آن ساعت را روشن و
ظاهر نتواند کرد. آن ساعت در آسمانها و زمین، بسی سنگین است؛ جز به طور ناگهانی براي شما نیاید. از تو میپرسند، گویی که
علم آن ساعت نزد » : 57 و فرموده است «. تو کاملًا بدان آگاهی، بگو علم آن ساعت فقط نزد خداوند است ولی بیشتر مردم نمیدانند
و توچه دانی، شاید که » : 58 و فرموده «. آن ساعت نزدیک آمد و ماه شکافته شد » : نه نزد کس دیگري غیر او... و باز فرموده «. اوست
آن ساعت نزدیک باشد، آنانکه به ساعت ایمان ندارند [از روي تمسخر] تقاضاي زودتر شدن آنرا دارند و آنانکه ایمان آوردهاند،
از آن ساعت سخت بیمناکند و میدانند که آن روز برحق است، توجه کنید آنانکه دربارة ساعت جدال کنند، در گمراهی دوري
میپرسد و امام(ع) پاسخ میفرمایند: [یعنی] میگویند: « یُمارون: جدال میکنند » 59 راوي از آن حضرت(ع) دربارة معنی «. هستند
قائم کی متولد شده است و چه کسی او را دیده و در کجاست و کی ظاهر میشود؟ تمام اینها از جهت عجله کردن در امر خداوند
3 10 . امر خداوند: خداوند و شک در قضاي الهی است، آنان دنیا و آخرت را زیان کردهاند و پایان بد از آن کافران است. 60
هرگاه بخواهد که قائم(ع) » : 61 از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمودند «. امرالهی آمد، پس در آن تعجیل نکنید » : میفرماید
قیام کند، جبرییل را به شکل پرندة سفیدي میفرستد، تا یک پاي بر خانۀ کعبه و پاي دیگر بر بیت المقدس گذارد، سپس با صداي
اعادة » 64،« عقاب به مثل » 63،« فرو بردن کافران در زمین » ، 62 همچنین .« بلندي بانگ زند: امرالهی آمد، پس آن را زود مشمارید
تسلیم » 67،« فوت نشدن عذاب از اهل کفر » 66،« برگشتن چند صورت به پشت » 65،« عذاب نسبت به ارتکاب کنندگان مجدد ظلم
68 و ... از جملۀ مضامینی است که به هنگامۀ ظهور آخرین و قیام حجت ،« شدن هر آنکه و هر آنچه در آسمانها و زمین هستند
حضرت حقّ تأویل شده است. دربارة نشانههاي پیدایش ظهور، در آیات قرآن، مواردي ذکر شده است که به برخی از آنها مانند:
صیحۀ آسمانی، فرو رفتن سپاه اهل کفر (سفیانی) در زمین (بیداء)، برگشتن چهرة چند نفر از سپاه سفیانی به پشت ضمن بخشهاي
گذشته و همین بخش، اشاره شد. براي تکمیل این بحث، لازم است به آیاتی دیگر نیز اشاره کنیم. خداوند متعال، میفرماید: و
لنبلونّکم بشیءٍ من الخوف و الجوع و نقص من الأموال و الأنفس و الثّمرات و بشّر الصّابرین. 69 و هرآینه شما را به وسیلۀ ترس و
گرسنگی و نقص در مالها و جانها و میوهها میآزماییم، و صبرکنندگان را بشارت ده. حضرت امام صادق(ع) میفرمایند: پیش از
قیام قائم(ع) نشانههایی است جهت آزمایش از جانب خداوند نسبت به بندگان مؤمنش. عرض کردم: آن نشانهها چیست؟ فرمودند:
ترس از ملوك بنی فلان (یعنی بنیعباس) در پایان زمامداریشان ... و گرسنگی به خاطر بالا بودن قیمتها و ... کاستی ،« خوف » ...
از مالها و فساد تجارتها و ... مرگ سریع و... کم شدن کشاورزي و کمبود برکت محصولات... و صابران را در چنین وقتی به
خروج قائم(ع) بشارت ده. این است تأویل قول خداوند عزوجل که میفرماید: تأویل آن (قرآن) را جز خداوند و پایداران در دانش
نمیدانند. 70 در آیهاي دیگر نیز میفرماید: إنّ الله قادرٌ علی أن ینزّل آیۀً. 71 به درستی که خداوند قادر است که نشانهاي فروفرستد.
زود است که آیات و نشانههایی از قدرت خداوند در آخرالزمان به تو » : حضرت امام باقر(ع) در تأویل این آیۀ شریفه میفرمایند
صفحه 63 از 67
نمایانده شود، از آن جمله است: دابّۀ الأرض (خبندة زمین) [که منظور، تشریف فرمایی امیرالمؤمنین(ع) در زمان رجعت و یا
72 و در ذیل این آیۀ شریفه: بگو او «. حضرت مهدي(ع) باشد.] و دجال و نزول عیسی بن مریم(ع) و طلوع خورشید از مغرب
تواناست که بر شما عذابی از بالاي سر و زیر پاهاي شما برانگیزد و یا اینکه شما را گروههاي غیرمتحدي نماید و آسیب برخی را به
عذاب از بالاي سر:] دجال و صیحۀ آسمانی و [عذاب از زیرپا:] خسف ]» : برخی دیگر بچشاند. 73 حضرت امام باقر(ع) میفرمایند
ارض و فرورفتن در زمین و [گروه گروه ساختن] پیدایش اختلاف در دین و طعن به یکدیگر زدن و [چشاندن عذاب برخی به
برخی دیگر:] کشتن بعضی از شماست، بعضی دیگر را، و تمام این حوادث در میان اهل قبله و مسلمین به وقوع میپیوندد. 74 و
عذاب در اینجا، آتشی » : همان حضرت(ع) در تأویل آیۀ شریفۀ: پرسندهاي از عذابی که وقوع آن حتمی است، پرسید. 75 میفرمایند
است که از طرف مغرب(زمین) شعلهور میشود و پادشاهی آن را رهبري میکند و تمام خانههاي بنیامیه و همۀ غاصبان حقوق اهل
76 البته، بیان تفصیلی دستهبندي .« بیت(ع) را آتش میزند و مخصوصاً از بنیامیه آثاري باقی نخواهد گذاشت و او مهدي(ع) است
آیات مربوط به امام عصر(ع) فرصتی مبسوط میطلبد. در صورتی که خوانندگان محترم خواستار تحقیق بیشتر در این زمینه باشند
میتوانند به منابع معرفی شده در ابتداي این مطلب، به ویژه کتاب المحجّۀ که در این نوشتار، نیز، بیشتر از آن بهره گرفتیم، مراجعه
4. سورة اسراء( 17 )، آیۀ 81 و . 3. سورة نساء( 14 )، آیۀ 67 . 2. سورة ملک( 67 )، آیۀ 30 . نمایند. پینوشت: 1. سورة بقره( 2)، آیۀ 3
6. سورة . 5. سورة یونس ( 10 )، آیۀ 20 .« الحقّ » آیات فراوان دیگري؛ ر.ك: المعجم المفرس لألفاظ القرآن الکریم، ذیل کلمۀ
10 . سورة نور( 24 )، آیۀ . 9. سورة اسراء ( 17 )، آیۀ 5 . 8. سورة طه ( 20 )، آیۀ 135 . 7. سورة اسراء( 17 )، آیۀ 33 . حجر( 15 )، آیۀ 87
13 . سورة . 12 . سورة نمل( 27 )، آیۀ 62 . 35 و آیات دیگري که در معجم المفهرس قابل مشاهده است. 11 . سورة زمر ( 39 )، آیۀ 69
17 . سورة بینه( 98 )، آیۀ . 16 . سورة قدر( 97 )، آیۀ 5 . 15 . سورة شمس( 91 )، آیۀ 3 . 14 . سورة بروج( 85 )، آیۀ 1 . تکویر( 81 )، آیۀ 15
21 . سورة انبیاء( 21 )، آیۀ . 19 . سورة نصر( 110 )، آیۀ 1 و آیات دیگر. 20 . سورة انعام( 6)، آیۀ 158 . 18 . سورة أنفال( 8)، آیۀ 8 .5
24 . بحرانی، المحّجۀ؛ ترجمۀ مهدي حائري قزوینی، ص 39 به نقل . 23 . سورة نور( 24 )، آیۀ 55 . 22 . سورة بقره( 2)، آیۀ 148 .105
27 . سورة . 26 . شیخ صدوق، کمالالدین و تمامالنعمۀ، ج 2، ص 670 . 25 . سورة فتح( 48 )، آیۀ 28 . از: نعمانی، الغیبۀ، ص 126
30 . بحرانی، همان، به نقل از: کشف البیان مفقود . 29 . سورة قصص( 28 )، آیۀ 5 . 28 . تفسیر قمی، ج 2، ص 317 . توبه( 9)، آیۀ 33
. 33 . سورة ذاریات( 51 )، آیۀ 23 و آیات دیگر. 34 . است. 31 . این موارد در آن منبع موجود نیست. 32 . سورة توبه( 9)، آیۀ 111
37 . شیخ صدوق، خصال، . 35 . سورة زخرف( 43 )، آیۀ 66 و آیات دیگر. 36 . سورة ابراهیم( 14 )، آیۀ 5 . سورة انبیاء( 21 )، آیۀ 105
40 . ر.ك. البرهان، روایات ذیل این آیۀ . 39 . راوندي، دلائل الإمامۀ، ص 240 . 38 . سورة حجر( 15 )، آیۀ 36 و 37 و 38 . ص 108
. 44 . تفسیر قمی، ج 2، ص 327 . 43 . سورة ق ( 50 )، آیۀ 42 . 42 . تفسیر عیاشی، ج 1، ص 64 . شریفه. 41 . سورة مریم( 19 )، آیۀ 37
.49 . 48 . تأویل الآیات الظاهرة، ص 445 . 47 . سورة سجده( 32 )، آیۀ 29 . 46 . تفسیر فمی، ج 2، ص 327 . 45 . سورة ق ( 50 )، آیۀ 41
. 52 . تفسیر عیاشی، ج 1، ص 235 . 51 . سورة اعراف( 7)، آیۀ 53 . 50 . شیخ صدوق، همان، ج 2، ص 336 . سورة انعام( 6)، آیۀ 158
57 . سورة . 56 . سورة محمد( 47 )، آیۀ 18 . 55 . سورة زخرف( 43 )، آیۀ 66 . 54 . سورة فرقان( 25 )، آیۀ 26 . 53 . سورة مائده( 5)، آیۀ 3
( 60 . حضینی، الهدایۀ الکبري، صص ( 393 392 . 59 . سورة شوري( 42 )، آیۀ 17 و 18 . 58 . سورة قمر( 54 )، آیۀ 1 . اعراف( 7)، آیۀ 187
63 . سورة نحل( 16 )، آیۀ 45 و سورة ملک( 67 )، آیۀ . 62 . راوندي، همان، ص 252 . با اندك اختلاف. 61 . سورة نحل( 16 )، آیۀ 1
68 . سورة . 67 . سورة سبأ ( 34 )، آیۀ 51 . 66 . سورة نساء( 4)، آیۀ 47 . 65 . سورة حج( 22 )، آیۀ 60 . 64 . سورة نحل( 16 )، آیۀ 126 .16
72 . علامه مجلسی، . 71 . سورة انعام( 6)، آیۀ 37 . 70 . نعمانی، الغیبه، ص 250 . 69 . سورة بقره( 2)، آیۀ 156 . آل عمران( 3)، آیۀ 83
. 75 . سورة معارج( 70 )، آیۀ 1 . 74 . علامه مجلسی، همان، ج 52 ، ص 182 . 73 . سورة انعام( 6)، آیۀ 65 . بحارالأنوار، ج 52 ، ص 181
. 76 . علامه مجلسی، همان، ج 52 ، ص 188
صفحه 64 از 67
درباره مرکز